Hans van Z., een naam die velen aan het einde van de jaren ’60 van de vorige eeuw deed sidderen. Niet eerder had Nederland te maken gehad met een man die met zóveel moorden, vijftien in totaal, in verband werd gebracht. De rechtszaak tegen deze jongeman, hij was pas midden twintig, werd dan ook bestempeld als ‘Het Proces van de Eeuw’. Hans van Z. kreeg levenslang.
Podcast – “De loden last van Hans van Z.”
En ook tijdens detentie deed hij van zich spreken. Hij trouwde in de gevangenis, het Pieter Baan Centrum in Utrecht, met nota bene een ex-werkneemster van diezelfde gevangenis. En ondanks zijn straf van levenslang kwam hij vervroegd vrij. Ook zong rond dat hij in de gevangenis een luxe leventje leidde. Zo zou hij vele uren bezoek mogen ontvangen, terwijl die bezoekuren voor andere gevangenen zeer beperkt was.
Ondanks de vijftien moorden die hij gepleegd zou hebben, werd hij ‘maar’ voor drie moorden veroordeeld. Hij pleegde de meeste moorden in opdracht van een bejaarde crimineel: Ouwe Nol, een chanteur die goede connecties had in de onderwereld. Nol kreeg in hoger beroep acht jaar cel en werd in Balkbrug gedetineerd, in een ‘Rijksasiel’.
Toen Hans eenmaal een moord had gepleegd, en dat aan Nol had bekend, chanteerde de oude man de jonge moordenaar. Nol zou Hans niet verlinken, als Hans ‘klusjes’ zou opknappen voor Nol. Die klusjes hielden in dat Hans oude mensen die veel geld hadden om moest brengen. Hans en Nol zouden dan de buit verdelen. Hans sloeg ze neer met zelf gegoten loden pijpen. Dat dilemma werd Hans’ ‘loden last’: kon hij nog wel terug? Hans pleegde de moorden voor het geld, zo was de redenering. Om het luxe leventje met maatpakken en mooie vrouwen vol te houden is geld nodig.
Hij werd overgebracht naar de gevangenis in Breda. Daar veroorzaakte hij een kleine rel: hij bleek het ‘brein’ te zijn achter een reeks bedreigingen van bewakers, vernielingen en stakingen. Toch werd de groep van acht gedetineerden niet gestraft. “Ze wilden weten hoe ver ze konden gaan om hun zin te krijgen” zei een woordvoerder van Justitie destijds.
“In de Bredase gevangenis, op zijn cel nr. 97, maakte Hans lampenkappen en gedichten” schreef journalist Dick Schaap in een serie in dagblad Het Vrije Volk. “Hij geeft blijkbaar niets meer om zijn uiterlijk. Hij ziet er vadsig uit en zijn kleren passen hem niet meer. Je zou kunnen zeggen dat hij zijn cel heeft ingericht op lang verblijf. Een wit lakentje, stoeltjes. Voor zijn bed heeft hij een sprei gehaakt. Niemand heeft dat. Hij droomt dat zijn cel een hut van een luxueus jacht is.”
Vijftien moorden
De moorden waarmee Hans (en in sommige gevallen ook Nol) in verband werden gebracht is een flinke lijst: Coby van der Voort, Jan Donse, Elly Segov, Reijer de Bruin, Claude Berkeley, Goossen van Piggelen, Johan Schoenmakers en een aantal meisjes en vrouwen in Duitsland, waaronder een prostituee. De laatstgenoemde heeft een poging tot wurging overleefd. Ook Betje Woortmeijer, Hans’ laatste slachtoffer, heeft de aanval na kunnen vertellen. De moord op een andere, Nederlandse, prostituee werd ook toegeschreven aan Hans. Maar de vrouw, Antoinette Bont, bleek niet door Hans te zijn omgebracht.
Homo
Volgens het psychiatrisch rapport dat over Hans is opgesteld, zou hij bi-seksuele neigingen hebben gehad. Hans zou op 15-jarige leeftijd een kortstondige relatie hebben gehad met een oudere man, een homoseksueel. Dat bracht de politie op het verband met de moord op de homoseksuele filmmaker Claude Berkeley in 1965. Maar een duidelijk verband tussen Hans en (de moord op) Claude kon de politie niet ontdekken. De man, die reclamefilms maakte, had een financieel conflict over zijn loon met Jan de M., zijn baas. De M. werd daarom de hoofdverdachte, maar hij werd vrijgelaten wegens gebrek aan bewijs. De moord op Claude Berkeley is nog altijd niet opgelost.
Hans’ luxe leven
Verschillende kranten kwamen in het midden van de jaren ’70 met het bericht dat Van Z. een luizenleventje zou hebben in de gevangenis. Hij zou eigen meubilair op zijn cel hebben, maatpakken mogen dragen, als fotograaf mogen fungeren en bezoek mogen ontvangen, vele uren méér dan anderen. Dien Cornelissen, Tweede Kamerlid van de Katholieke Volks Partij (KVP) stelde kamervragen aan de staatssecretaris van Justitie, mr. Glastra-van Loon. De staatssecretaris ontkende dat Hans die privileges genoot. Waarschijnlijk was er, volgens de staatssecretaris, sprake van een verwarring. In hetzelfde gebouw zaten twee instellingen voor gedetineerden: één voor hen die TBS hadden gekregen en moesten worden overgeplaatst naar instellingen voor ‘criminele psychopaten’. Hier waren de regels minder streng dan in de andere instelling: het Psychiatrisch Observatie Kliniek (POK).
Messcherp Media heeft de toenmalige minister van justitie Van Agt om een reactie gevraagd. Helaas was hij door een langdurige ziekte niet in staat te reageren. Maar in 1974 noemde hij het “een hele toestand. Er is helemaal niks van waar, dat zeg ik u.”
Trouwen
Trouwen in de gevangenis is niet verboden, maar het komt weinig voor. Trouwen is een burgerrecht en daarom niet te verbieden. Maar in de gevangenis gaat het er soberder aan toe dan daar buiten. Zo mogen er geen cadeaus worden aangenomen, het aantal gasten is beperkt en mag er geen fotograaf op de plechtigheid aanwezig zijn. Ook zal het kersverse bruidspaar geen huwelijksnacht krijgen. Na de voltrekking moet de gedetineerde weer terug de cel in. Wel mogen zij bezoek ontvangen, al is dat ook zeer beperkt. Het één en ander hangt af van het regime van de gevangenis. In een zwaar beveiligde gevangenis mag minder dan in bijvoorbeeld een half-open instelling. Overigens werd in Zweden al eerder seksueel contact toegestaan tussen gedetineerden en hun partner.
Verleden
Hans van Zon kwam uit een arm gezin. Zijn vader Arie was meubelmaker, die veel werk verrichte voor Gerrit Rietveld in zijn atelier aan de Jerusalemstraat in Utrecht. Arie kreeg twee dochters en een zoon: Hans van Zon. Psychiaters die hem later onderzochten bestempelden Hans als ‘niet dom, maar met gebrek aan onderbouwing.’ Hans had het waarschijnlijk ver kunnen schoppen, maar er was geen geld voor een opleiding.
Meer levens dan lijken
De moorden die Hans heeft gepleegd heeft niet alleen bij de nabestaanden een groot verdriet gegeven. Ook bij de familie van Hans. Hoewel zijn zussen niets met het geweld van hun broer te maken hadden, raakten ze toch hun baan bij een apotheek kwijt. Ze werden direct ontslagen toen hun broer werd gearresteerd. En in het bejaardentehuis waar de moeder van Hans kwam te wonen, werd ze nagekeken door haar medebewoners. Zij en de rest van de familie hadden zich met het klimmen van de jaren afgekeerd tegen hun familielid. Toen Hans in 1998 overleed, was er niemand van de familie bij de begrafenis.
Het Utrechtse Vredenburg met hotel Smits © Utrechts Archief
==========================================
Met bijzonder veel dank aan:
- Bert van Zon
- Daniël M. van Doorn
- Hans Anker
- Beeld en Geluid
- RTV Utrecht (fragment B. Woortmeijer)
